Νέα στοιχεία για την καταστροφή της Σμύρνης – Η στάση του ΣΕΚΕ (Κ.Κ.Ε.)

Μαρτυρίες για τις τραγικές στιγμές στην πρωτεύουσα της Ιωνίας – Το ΣΕΚΕ (Κ.Κ.Ε) και η σοβιετική στάση στο ζήτημα της Μικράς Ασίας

Πριν λίγες μέρες γράψαμε στο protothema. gr ένα άρθρο "απάντηση" στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, για την καταστροφή της Σμύρνης, με βάση όσα γράφει στο βιβλίο του ο, αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων Τζορτζ Χόρτον, πρόξενος των Η.Π.Α. στην πόλη.

Επανερχόμαστε σήμερα με μερικά ακόμα στοιχεία, από περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων, όπως επίσης και με τη στάση του Σ.Ε.Κ.Ε. (Κ.Κ.Ε.) και της τέως Ε.Σ.Ε.Δ. στο μικρασιατικό ζήτημα, καθώς ήταν πολλά τα σχετικά σχόλια των αναγνωστών στο προηγούμενο άρθρο.

Η καταστροφή της Σμύρνης

Ο Michael Llewellyn Smith στο βιβλίο του "Το Όραμα της Ιωνίας – Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία 1919 – 1922", παραθέτει μια σειρά από ντοκουμέντα για την καταστροφή της Σμύρνης. Το βιβλίο του γράφτηκε το 1973, πενήντα χρόνια σχεδόν μετά τα γεγονότα.

Ωστόσο ο συγγραφέας έχει κάνει έρευνα σε βάθος και αντλεί στοιχεία από πηγές άγνωστες ως τότε.

"Το βράδυ της 27ης Αυγούστου/9ης Σεπτεμβρίου άρχισε η λεηλασία και η σφαγή, στην αρχή σποραδικά… 

Τα σύμβολα της τάξης υπήρχαν. Περίπολοι της τουρκικής αστυνομίας τριγύριζαν στην πόλη. Αλλά γρήγορα φάνηκε καθαρά ότι η πειθαρχία ήταν επιφανειακή και περιοριζόταν στους κεντρικούς δρόμους, ενώ στους απόκεντρους Τούρκοι πολίτες, και αργότερα και Τούρκοι στρατιώτες , έπαιρναν εκδίκηση για τρία χρόνια ταπεινώσεων από τους Έλληνες.

Η ιστορία αυτών των ημερών είναι συγκεχυμένη.

Όλοι όμως συμφωνούν ότι μια από τις αιτίες για την κατάλυση της τάξης ήταν το ασίγαστο μίσος μεταξύ Αρμενίων και Τούρκων…"

Ο Τούρκος διοικητής είχε προμηθευτεί καταλόγους με ονόματα Ελλήνων και Αρμενίων που έδειξαν αντιτουρκική στάση τα προηγούμενα χρόνια. Αυτοί συλλαμβάνονταν ομαδικά, τους περνούσαν από στρατοδικείο και τους εκτελούσαν.

Αρχικά, Τούρκοι μπήκαν στην αρμενική συνοικία.

Εκεί σκότωναν και λεηλατούσαν. Οι Αρμένιοι προσπάθησαν να αντισταθούν. Μάταια όμως. Αρμένιοι συλλαμβάνονταν ομαδικά, οδηγούνταν στο Κονάκ και εκτελούνταν. "Οι Βρετανοί πεζοναύτες στέκονταν εκεί δίπλα, σκόπιμα αδρανείς, ενώ οι Τούρκοι στρατιώτες κυνηγούσαν τους Αρμένιους και τους τρύπαγαν με τις ξιφολόγχες, ως τη θάλασσα κι έπειτα τους πυροβολούσαν εν ψυχρώ, καθώς κολυμπούσαν για να σωθούν" (M. Llewellyn Smith).

Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, παραδόθηκε από τον διοικητή της πόλης Νουρεντίν πασά, στο μουσουλμανικό πλήθος για να τον κρίνει και να τον κάνει ό, τι θέλει… Οδηγήθηκε σ' ένα κουρείο, όπου αφού του φόρεσαν την άσπρη μπλούζα του κουρέα, άρχισαν να τον χτυπούν και να τον προπηλακίζουν. Στη συνέχεια, του επιτέθηκαν με μαχαίρια και τον ακρωτηρίασαν. Σύμφωνα με μια πηγή, ένας Τουρκοκρητικός στον οποίο ο Χρυσόστομος κάποτε είχε κάνει μια χάρη, έδωσε τέλος στην αγωνία του με τέσσερις πυροβολισμούς…

"Την Τετάρτη 31 Αυγούστου/13 Σεπτεμβρίου, νωρίς το απόγευμα, ξέσπασε πυρκαγιά στην αρμενική συνοικία, κοντά στο Αμερικανικό Διακολεγιακό Ινστιτούτο. Πιθανότατα την είχαν ανάψει, και ασφαλώς τη συνδαύλισαν, οι Τούρκοι. Η Αμερικανίδα μις Μίνι Μιλς, κοσμήτορας του Ινστιτούτου, παρακολούθησε Τούρκους που πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι με δοχεία βενζίνης, και η φωτιά φούντωνε στα σπίτια αμέσως έπειτα. Σε λίγες ώρες οι συνοικίες των ξένων στην πόλη ήταν μέσα στις φλόγες. Η κατεύθυνση του ανέμου ήταν τέτοια ώστε η τουρκική συνοικία έμεινε ανέπαφη".

Αυτά γράφει ο M. Llewellyn Smith και προσθέτει:

"Μερικοί ισχυρίζονται ότι οι ίδιοι οι Αρμένιοι μέσα στην απελπισία τους άναψαν τη φωτιά ή ότι φούντωσε τυχαία. Αλλά όλες οι ενδείξεις στρέφονται εναντίον των Τούρκων. Μετά την καταστροφή της Σμύρνης ο αιδεσιμότατος Τσαρλς Ντόμπσον, που έμενε πρόσφυγας στο Λαζαρέτο της Μάλτας, σύγκρινε τις σημειώσεις του με πληροφορίες από άλλους πρόσφυγες και είδε ότι γενικά συμφωνούσαν πως υπεύθυνοι ήταν οι Τούρκοι".

Και παραπέμπει στη μαρτυρία του Ντόμπσον, στο έργο "Η Τραγωδία της Χριστιανικής Εγγύς Ανατολής" (Οικονόμου).

Αυτόπτες μάρτυρες της πυρκαγιάς, ήταν ο Μπέρτραμ Θέσιτζερ που βρισκόταν πάνω στο πλοίο "George V" και ο Γουόρντ Πράις, της εφημερίδας Daily Mail, που έστειλε μια δραματική ανταπόκριση στην εφημερίδα του: 

"Όλες οι αποθήκες της Σμύρνης, τα κτίρια των επιχειρήσεων και οι κατοικίες των Ευρωπαίων, με άλλα κτίρια πίσω τους, καίγονται σαν μανιασμένα δαδιά".

Η αρμενική, η ελληνική και η "φράγκικη" ή ευρωπαϊκή συνοικία είχαν καταστραφεί τελείως. Μόνο οι εβραϊκές και οι τουρκικές συνοικίες έμειναν. Η ελληνική Σμύρνη χάθηκε για πάντα…

Κλείνουμε το πρώτο κεφάλαιο του σημερινού μας άρθρου, με μερικά πρόσθετα στοιχεία από το βιβλίο του Τζόρτζ Χόρτον "Η Μάστιγα της Ασίας". Όπως γράφει, πρόκειται για λεπτομέρειες που έμαθε μετά την τραγωδία.

«Ένα πλήθος κατοίκων, άντρες, γυναίκες και παιδιά, είχαν συγκεντρωθεί πάνω σε μια φορτηγίδα που βρισκόταν στο λιμάνι σε μικρή απόσταση από την προβλήτα, με την ελπίδα ότι κάποια άκατος της Αντάντ ή των Αμερικανών θα τους ρυμουλκούσε ως ένα πλοίο για να σωθούν. Οι Τούρκοι τους έριξαν πετρέλαιο και τους έκαψαν ζωντανούς».

Ανάμεσα στους άλλους μάρτυρες των εκτρόπων της Σμύρνης ήταν και ένας υπάλληλος της μεγάλης εταιρείας MacAndrews & Forbes με έδρα τη Νέα Υόρκη.

Τα γραφεία τους στη Σμύρνη ήταν στην περιοχή που καταστράφηκε από τη φωτιά. Αυτός ο άνθρωπος είδε Τούρκους να ρίχνουν χειροβομβίδες μέσα σε κτίρια, τα οποία κατόπιν έπιασαν φωτιά" (μαρτυρία της Αμερικανίδας γιατρού Μ. Σ. Έλιοτ.) Και τέλος:

«Στεκόμουν μαζί με αρκετούς άλλους στο κατάστρωμα ενός πλοίου και παρακολουθούσα τη φωτιά, όταν είδα μερικά άτομα να ρίχνουν κάποιο υγρό στον τοίχο ενός από τα μεγάλα κτίρια που βρίσκονταν δίπλα στη θάλασσα.

Πολύ γρήγορα το κτίριο τυλίχτηκε από λαμπερές φλόγες.

Μπροστά από το κτίριο περιπολούσαν Τούρκοι στρατιώτες που δεν τους εμπόδισαν (μαρτυρία Αμερικανού αξιωματούχου της ΧΑΝ)».

Η στάση του Σ.Ε.Κ.Ε. – Κ.Κ.Ε. και της τέως, ΕΣΣΔ στο μικρασιατικό ζήτημα

Βασική πηγή μας στο κεφάλαιο αυτό, αποτελεί το βιβλίο του διδάκτορα Σύγχρονης Ιστορίας στο Α.Π.Θ. Βλάση Αγτζίδη, με τίτλο «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ».

Να θυμίσουμε ότι ο Β. Αγτζίδης ήταν υποψήφιος βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2015 στο νομό Κιλκίς.

Με την επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία, ελήφθη η απόφαση για ειρήνευση με κάθε τρόπο με τους Γερμανούς-Αυστριακούς και τους Νεότουρκους. Οι συνομιλίες με τους Γερμανούς στην πολωνική πόλη Μπρεστ Λιτόφσκ (Brzesc Litewski), είχαν σαν αποτέλεσμα την παύση των εχθροπραξιών.

Στη Γερμανία και την Αυστρία από τον Γενάρη του 1918 ξέσπασαν μεγάλες απεργίες. Στους κόλπους της επαναστατικής κυβέρνησης υπήρχαν τρεις διαφορετικές απόψεις. Η θέση του Μπουχάριν και των Αριστερών Κομμουνιστών, κυρίαρχη αρχικά, για συνέχιση του πολέμου και μετατροπή του σε επαναστατικό, η άποψη του Τρότσκι «ούτε ειρήνη ούτε πόλεμος» και τέλος η άποψη του Λένιν για ειρήνη με τους Γερμανούς και τους Νεότουρκους με κάθε τίμημα.

Καθώς η επανάσταση στη Γερμανία καταπνίγηκε και δεν μπόρεσε να επικρατήσει, οι Σοβιετικοί ήρθαν σε επαφή με τον αυτοεξόριστο ηγέτη της Νεότουρκων Εμβέρ πασά. Επίσης, μέσω των Τούρκων κομμουνιστών του Μουσταφά Σουμπχί, που πήγε στη Ρωσία τον Μάιο του 1919, έγινε η πρώτη, έμμεση, επαφή, με το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ. Το φθινόπωρο του 1919, ο Εμβέρ πασάς προσκλήθηκε να πάει στη Μόσχα, από το Βερολίνο όπου βρισκόταν «και να προσπαθήσει εκεί να πραγματώσει το τολμηρό σχέδιο μιας σοβιετομουσουλμανικής συμμαχίας, μιας συμφωνίας ανάμεσα στο ρωσικό μπολσεβικισμό και τον τουρκικό εθνικισμό ενάντια στο βρετανικό ιμπεριαλισμό».

Σύντομα η σχέση Λένιν και Κεμάλ θα μετατραπεί σε σχέση φιλίας και συμμαχίας. Το εθνικιστικό κεμαλικό κίνημα μετατράπηκε σε «εθνικοαπελευθερωτικό και βοηθήθηκε με πολλούς τρόπους. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η συμμετοχή της Ελλάδας στην αντιμπολσεβικική εκστρατεία που οργάνωσαν οι Βρετανοί και οι Γάλλοι (1919-1920), όπως και ο έλεγχος των Στενών από τους συμμάχους.

Η προσέγγιση Σοβιετικών και Τούρκων εθνικιστικών, είχε τον χαρακτήρα στρατηγικής επιλογής και δεν αναιρέθηκε ούτε όταν οι κεμαλικοί δολοφόνησαν τον ηγέτη του τουρκικού κομμουνιστικού κόμματος Μουσταφά Σουμπχί, τη σύζυγό του και 14 ηγετικά στελέχη (Ιανουάριος 1921).

Στις 16 Μαρτίου 1921 υπογράφτηκε Συνθήκη Φιλίας και Αδελφοσύνης μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και εθνικιστικής Τουρκίας.

Την άνοιξη του 1922, σοβιετικός απεσταλμένος, πιθανότατα ο Καρλ Ράντεκ ήρθε στην Αθήνα για να μεταφέρει στην ελληνική κυβέρνηση μέσω του Γιάννη Κορδάτου, πρόταση για παρέμβαση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, με σκοπό την παραμονή των Ελλήνων στην Ιωνία υπό καθεστώς αυτονομίας.

Η πρόταση αυτή ή δεν έφτασε ποτέ στην ελληνική κυβέρνηση ή απορρίφθηκε.

Το ελλαδικό κομμουνιστικό κίνημα και η Μικρά Ασία

Το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ έγινε μεταξύ 4-10 Νοεμβρίου 1918, με συμμετοχή 1.000 και πλέον ατόμων.

Στο Συνέδριο αυτό ελήφθησαν σημαντικές αποφάσεις για τα βαλκανικά ζητήματα, με κυριότερη τη θέση "Το σημερινό κράτος (δηλ. η Οθωμανική Αυτοκρατορία) να μεταβληθεί εις μίαν ομοσπονδίαν αποτελουμένην εξ αυτόνομων βιλαετίων δημοκρατικώς οργανωμένων…".

Η ένταξη του ΣΕΚΕ στην Κομιντέρν, επηρέασε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπιζόταν η κρίση στην Ανατολή. Η προσέγγισή του ΣΕΚΕ για τον πόλεμο στη Μικρά Ασία διαμορφώνεται από την απόφαση της Κομιντέρν που έφτασε στην Αθήνα τον Μάρτιο του 1920, γραμμένη στα γερμανικά με τίτλο: "Thesen und Revolutionen des zweitesa Welt Kongressen des Kommunistischen Internationalen".

Αποφασιστική είναι η επίδραση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και της σοσιαλιστικής οργάνωσης Φεντερασιόν.

Από τις επίσημες αναλύσεις του ΣΕΚΕ, λείπει πλέον οποιαδήποτε αναφορά στους Έλληνες της Μικράς Ασίας.

Πλέον υπήρχαν μόνο τα συμφέροντα της "αγγλογαλλικής κεφαλαιοκρατίας". Το ΣΕΚΕ καλούσε τους "εργάτας και χωρικούς της Ελλάδος" σε αντιπολεμικό αγώνα.

Η αντιπολεμική εκστρατεία του ΣΕΚΕ, άρχισε με τη δημοσίευση σχετικών άρθρων στην εφημερίδα "Η Φωνή του Εργάτη". Προηγήθηκε έκκληση της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας που βρισκόταν κάτω από βουλγαρικό έλεγχο, προς τους κομμουνιστές στρατιώτες να αντισταθούν στην εκστρατεία. Ακολούθησε η εκλογική συμμαχία με την αντιπολεμική, αντιβενιζελική, βασιλική παράταξη. Τα συνθήματα ήταν "οίκαδε", "επιστροφή από το μέτωπο", "αποχώρηση του στρατού από την Μικρά Ασία". Η επικράτηση των αντιβενιζελικών στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου καθόρισαν τις περαιτέρω εξελίξεις.

Την Πρωτομαγιά του 1921, το ΣΕΚΕ οργάνωσε στη Θεσσαλονίκη μεγάλες διαδηλώσεις, στις οποίες επικρατούν τα συνθήματα: "Κάτω ο πόλεμος" και "Συναδέλφωση των λαών πάνω από σύνορα και πατρίδες".

Τον Μάιο του 1921, ιδρύθηκε από το Κόμμα μια τριμελής Κεντρική Επιτροπή των Κομμουνιστών στρατιωτών του μετώπου για συντονισμό των αντιπολεμικών ενεργειών. Το σύνθημα "στα σπίτια μας", αρχίζει να διαδίδεται στο μέτωπο.

Ο "Ριζοσπάστης", γίνεται ανάρπαστος στη Μικρά Ασία.

Η κεμαλική προπαγάνδα εκμεταλλεύεται τα κυριότερα αντιπολεμικά άρθρα του, όπως και τα αντίστοιχα των αντιβενιζελικών εφημερίδων (μετά τον Νοέμβριο του 1920), τα ανατυπώνει και τα ρίχνει με αεροπλάνα στις ελληνικές γραμμές του μετώπου.

Έτσι, τον Αύγουστο του 1922, έχουμε την πλήρη κατάρρευση του μετώπου. Ο Δ. Λιβιεράτος γράφει:

"Μέσα σε λίγες εβδομάδες ολόκληρο το Μέτωπο καταρρέει, όχι τόσο από τα χτυπήματα του αντιπάλου, όσο γιατί οι Έλληνες στρατιώτες βαρέθηκαν να πολεμάνε και γυρίζουν στα σπίτια τους κάνουν "απεργία" πολέμου κατά μια έκφραση της εποχής!!!". Την ίδια άποψη διατυπώνει ο Philip Carabot, ενώ την ευθύνη του ΣΕΚΕ υπογραμμίζουν ο στρατηγός Παπούλας και ο αξέχαστος Άγγελος Ελεφάντης. Ο Αβραάμ Μπεναρόγια ισχυρίζεται ότι "η απεργία του στρατού στο μέτωπο έλυσε τη μικρασιατική τραγωδία".

Ο Νίκος Ψυρούκης, υποστηρίζει ότι δεν ήταν τόσο μεγάλη η επιρροή των κομμουνιστών ηγετών, ώστε να καθορίσει τις εξελίξεις. Ο καθηγητής A. Νόβιτσεφ στο βιβλίο του Turtsia: Kratkayia Istoria, γράφει: 

"Χάρη στην εκτεταμένη προπαγάνδα του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος που συνεργάστηκε με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τουρκίας… 100.000 φυγόστρατοι ή λιποτάκτες απέφυγαν τον ελληνικό στρατό… Ομάδες των κομμουνιστών παλαιμάχων της Μικράς Ασίας καυχιόνταν ότι είχαν παίξει "οργανικό" ρόλο διαδίδοντας τη σύγχυση και τον πανικό ανάμεσα στις ελληνικές μονάδες, τις κρίσιμες μέρες του Αυγούστου του 1922 όταν ο τουρκικός στρατός διέσπασε τις ελληνικές γραμμές.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης έγραφε στον «Ριζοσπάστη» της 12/7/1935.

«Η Μικρασιατική Εκστρατεία δεν χτυπούσε μόνο τη νέα Τουρκία, μα στρεφότανε κι ενάντια στα ζωτικότατα συμφέροντα του Ελληνικού λαού. Γι’ αυτό κι εμείς όχι μόνο δε λυπηθήκαμε για την αστικοτσιφλικάδικη ήττα στα Μικρά Ασία μα και την επιδιώξαμε».

Πάντως όσοι φυγόστρατοι, λιποτάκτες καλύτερα, κατέφυγαν στη Σμύρνη όπου "ολίγοι πολίτες κομμουνιστάς, οίτινες τους περιέθαλπαν". Παρουσιάστηκαν, μετά την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους, στον διοικητή της Νουρεντίν, φορώντας τη στρατιωτική τους στολή και ζήτησαν ειδική μεταχείριση. Ο σκληρός εθνικιστής Νουρεντίν δεν δέχτηκε το αίτημά τους και τους έστειλε ως αιχμαλώτους στα βάθη της Ανατολίας, απ' όπου ελάχιστοι επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης…

ΠΗΓΕΣ: 

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ, "ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, 2016

MICHAEL LLEWELLYN SMITH, "ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ, Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 1919 – 1922", ΜΙΕΤ, 2009

ΤΖΟΡΤΖ ΧΟΡΤΟΝ, "Η ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΙΝΩΑΣ, 2016.

protothema